Ορμώμενος και παρακινούμενος από την επετειακή, θα χαρακτήριζα, πρόσφατη έκδοση δύο βιβλίων των αγαπητών φίλων και εξαίρετων ανθρώπων, ευεργετών του πνεύματος στη Ναυπακτία και λαμπρών καθοδηγητών μου, Χαράλαμπου Δ. Χαραλαμπόπουλου <<Η Ναυπακτία (Κράβαρα και Βενέτικο) στον Αγώνα του 1821>> και Ντίνου Ν. Μακρυγιάννη <<ΕΙΚΟΣΙΕΝΙΚΑ>>, επιχειρώ ως αφιέρωμα μνήμης και ευχαριστιών για τον ένδοξο αγώνα που κατέγραψαν κατά την εθνική παλιγγενεσία του 1821, να καταγράψω παρακάτω τους αγωνιστές εκείνων των δύσκολων, αλλά ένδοξων χρόνων, που κατάγονταν από τη Γαβρολίμνη, την Καλαβρούζα και τον Μπεζαϊδέ (Τρίκορφο). Ας θεωρηθεί επίσης ως ένα μεγάλο ευχαριστώ όλων μας στον νομικό Γεώργιο Μ. Τσατσάνη, που αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του για να καταγράψει την ιστορία μας και να μπορούμε όλοι εμείς να κοινωνούμε των προγόνων μας. Θα χρησιμοποιήσω ως πρόλογο το κείμενο που αφιέρωσε ο συνεκδότης του Εκδοτικού Οίκου Βεργίνα (που εξέδωσε το τρίτομο έργο του Γεώργιου Τσατσάνη «Δυτικορουμελιώτες αγωνιστές του 1821»), Κος Πέτρος Στυλιανού.

Θανάσης Κων. Καλαβρουζιώτης

Είχε γράψει ο Κος Στυλιανού τον Δεκέμβριο του 2005

 <<Ένας ύμνος, ένας αίνος στη σπονδή των χιλιάδων ανώνυμων, απλών αγωνιστών που αναβιώνουν ευτυχώς, 200 χρόνια μετά έστω, μπροστά μας.

Συγκίνηση ειλικρινή δοκίμασε ο γράφων, όταν ο ευγενικός φίλος, συνεκδότης του Αθηναϊκού Εκδοτικού Οίκου «Βεργίνα» Νίκος Ασημακόπουλος, με κατέστησε κοινωνό του τρίτομου μνημειώδους έργου του αείμνηστου νομικού Γεώργιου Μ. Τσατσάνη «Δυτικορουμελιώτες αγωνιστές του 1821». Πρόκειται συγκεκριμένα για ένα συγκλονιστικό έργο των 1200 περίπου συνολικά σελίδων, που καταγράφει με πλήρη ιστορική υπευθυνότητα τη συγκλονιστική συνεισφορά των 3000 σχεδόν (δυτικο)ρουμελιωτών αγωνιστών, που έδωσαν τα πάντα στον επικό αγώνα του 1821, για να ξαναροδαμίσει η λευτεριά στη γη του Μαραθώνα, μετά από 400 χρόνια πικρής σκλαβιάς κι ανείπωτης τραγωδίας.

Για το έργο αυτό ο μ. Τσατσάνης αφιέρωσε δεκάδες χρόνια ζωής συγκεντρώνοντας /κωδικοποιώντας από αποξεχασμένα ιστορικά αρχεία στοιχεία για τους λησμονημένους και άγνωστους ήρωες της μεγάλης εκείνης εποποιίας του έθνους. Οι αγωνιστές αυτοί, όπως ευστοχότατα ο Τσατσάνης σημειώνει, «μόνη τους επιθυμία ήταν να δούνε τον ήλιο ν’ ανατέλλει ελεύθερος και λαμπερός απ’ την απέναντι ραχούλα. Κι όπως ήταν φυσικό, άπειροι ήταν οι αγωνιστές που έπεσαν στο πεδίο της τιμής, αφήνοντας το σπιτικό τους έρημο και σκοτεινό. Κοντά τους δεν υπήρχαν άνθρωποι δικοί τους να πέσει ένα δάκρυ τους απάνω στο άψυχο κορμί τους. Οι συμπολεμιστές τους δεν είχαν πάντα τον καιρό να φροντίσουν για την ταφή τους κι ούτε οι καμπάνες μπορούσαν να καλέσουν τα πλήθη σε λαϊκό προσκύνημα.

Θα ήταν πολυτέλεια ν’ ακουστεί μια μπαταριά από λίγα καριοφίλια κι ύστερα να πέσει απάνω τους λίγο χώμα ελληνικό και κάπως έτσι να υπογραφεί το φύλλο πορείας για το διάβα τους στην απέναντι ακτή της Αχερουσίας Λίμνης. Και, βέβαια, δεν έλειψαν οι περιπτώσεις που οι νεκροί έμειναν ''ανάθαφτοι'', τα κορμιά τους τα 'ψηνε το αυγουστιάτικο λιοπύρι ή τα κάλυπτε η χειμωνιάτικη παγωνιά, εξόν και πρόφταιναν τα όρνεα ν’ αρπάξουν στα στιβαρά τους νύχια τα άψυχα κορμιά τους και να τους μεταφέρουν σύσσωμους στις απάτητες κορυφές των ρουμελιώτικων βουνών».

Το έργο αυτό του Γ. Μ. Τσατσάνη φωτίζει κατ’ εξοχήν την ηρωική, την ανεπανάληπτη προσφορά/σπονδή αυτών που βρέθηκαν στα τείχη του Μεσολογγιού (και όχι μόνον) -μερικές οικογένειες έχουν 5 ή και 6 παιδιά πεσόντα, μια οικογένεια είχε πάνω από 15 θύματα- ενώ εκατοντάδες γυναίκες μέσα στα τείχη του Μεσολογγιού που αιχμαλωτίστηκαν στην αιματηρή έξοδο μείνανε για πάντα αδήλωτες/άγνωστες στην πικρή μέσα σκλαβιά. Ένας ύμνος, ένας αίνος στη σπονδή των χιλιάδων ανώνυμων, απλών αγωνιστών που αναβιώνουν ευτυχώς έστω και 200 χρόνια μετά μπροστά μας>>.

ΠΕΤΡΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ

  Οφείλουμε να γνωρίσουμε ποιοι ήταν, λοιπόν, αυτοί οι αγωνιστές από τη Χάλκεια. Βέβαια, οι κατάλογοι σίγουρα δεν εξαντλούνται σε αυτούς. Πολλοί άλλοι ήταν αυτοί που έλαβαν μέρος σε μάχες και άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν, άλλοι τραυματίσθηκαν και ελπίζουμε ότι η γραφίδα κάποιου ακούραστου εργάτη θα τους καταγράψει κι αυτούς στο μέλλον. Άλλωστε, γνωρίζω από τους παππούδες μου ότι και οι δικοί τους παππούδες βρίσκονταν εντός του Μεσολογγίου και αγωνίσθηκαν για την ελευθερία, ενώ έλαβαν μέρος και σε πολλές μάχες. Αξίζει να αναφέρω τον Νταλα Γιώργο ή Καλαβρουζιώτη Γεώργιο (γενάρχη των Καλαβρουζιωταίων), καθώς και τον Σαλεμένο Κωνσταντή (γενάρχη των Σαλεμεναίων), όπως και κάποιον Γιαννάκη Αλεξόπουλο (γενάρχη μάλλον των Αλεξοπουλαίων και των Ζελαίων). Επίσης και οι Βαλμαίοι της Καλαβρούζας βρίσκονταν στο Μεσολόγγι εκείνες τις δύσκολες ώρες (από διηγήσεις του παππού μου). Περισσότερα όμως για την Καλαβρούζα και για όλους τους Καλαβρουζιωταίους θα βρείτε στο βιβλίο μου << Τα Ριζοκλώναρα ενός Γένους - 250 χρόνια Πορεία στην Ιστορία - Καλαβρούζα – Καλαβρουζιώτες 1771-2021>>, που θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Σμίλη τον Μάη του 2021 (βρίσκεται στο στάδιο εκτύπωσης).

Ας γνωρίσουμε όμως προς το παρόν όσους κατέγραψε ο Γεώργιος Μ. Τσατσάνης.

  ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Παναγιώτης, από Γαβρολίμνη Ναυπακτίας. Φ.1.199 ΑΜ:11.283. Κατά το 1821 με 1822, ο Παναγιώτης Αντωνόπουλος όντας υπό τις οδηγίες του Κώστα Χορμόβα, παραβρέθηκε στην πρώτη πολιορκία της Ναυπάκτου, στην επίθεση κατά του φρουρίου του Αντιρρίου και στον Πλατανίτη της Ναυπάκτου σε μάχη κατά των Ναυπακτίων Τούρκων. Το 1823 με 1826 με τον Κίτσο Τζαβέλα πολέμησε στο Καρπενήσι κατά του Μουσταφά πασά Σκόνδρα στη μάχη της Άμπλιανης, των Σαλώνων κατά του Δερβίς πασά, έξω από το πολιορκημένο Μεσολόγγι κατά του πολιορκητή Κιουταχή και στην άμυνα του Μεσολογγίου, όπου υπέφερε όλες τις κακουχίες και τα δεινά της πολιορκίας. Στο πολιορκημένο Μεσολόγγι έμεινε ως την έξοδο της φρουράς, τον Απρίλιο του 1826. Διασωθείς κατά την έξοδο, παραβρέθηκε το 1827 με τον αρχηγό του στη φονικότατη μάχη του Σένιου κοντά στην Ακρόπολη των Αθηνών. Το 1828 κατατάχτηκε στην πρώτη Χιλιαρχία του Κίτσου Τζαβέλα και μ΄ αυτή παραβρέθηκε στη μάχη της Λομποτινάς κατά του Αχμέτ Πρεβίστα, στη μάχη της Τέρνοβας κατά του Χουσεΐν πασά και Ασλάμπεη και στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου, μέχρι την πτώση του φρουρίου της.

 ΙΩΑΝΝΟΥ Καρανάσος: (Στην ουσία λέγεται Αθανάσιος – Νάσος και μαζί με το τούρκικο καράς=μαύρος γίνεται Καρανάσος του Ιωάννη. Αναφέρεται ως τόπος καταγωγής το Βενέτικο, αλλά πολύ πιθανόν είναι από τη Γαβρολίμνη- Άλλωστε, υπάρχει ανάλογη τοποθεσία - κτήματα στα ριζά της Κλόκοβας, πλησίον της Νταούτ Αγά). Ακολουθώντας τον Πάνο Αλεξίου Βενέτικο, διακρίθηκε κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου.

 ΚΑΡΒΟΥΝΟΧΩΡΙΤΗΣ ή ΚΑΡΝΑΧΩΡΙΤΗΣ Σωτήριος, από τη Γαυρολίμνη Ναυπακτίας. Α.Μ: 6.171 και 3.552. Πριν από την επανάσταση του 1821, ο Σωτήρης Καρβουνοχωρίτης ή Καρναχωρίτης είχε σηκωθεί στα όπλα την εποχή των Κατσαντωναίων κι όταν άρχισε η επανάσταση, κατατάχθηκε στο σώμα του παλιού κλεφταρματωλού, Δημήτρη Μακρή, σαν στρατιώτης. Παραβρέθηκε σ’ όλες τις εκστρατείες, πολιορκίες και μάχες στις οποίες παραβρέθηκε και το σώμα του Δημήτρη Μακρή, ήτοι στις μάχες Αγρινίου και Ζαπάντι, στις μάχες του Καρβασαρά, του Μακρυνόρους, στο Κομπότι, στου Πέτα, την Άρτα, την Πλάκα, το Κεφαλόβρυσο και τις τρεις πολιορκίες του Μεσολογγίου. Διασωθείς κατά την έξοδο στις 12 Απριλίου 1826, εξακολούθησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του υπό τον ίδιο οπλαρχηγό Δημήτριο Μακρή και μαζί του πολέμησε στην Ανατολική Ελλάδα στις μάχες του Διστόμου κατά του Ομέρ πασά Καρύστου, της Φοντάνας, της Αράχωβας και στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου και της Βόνιτσας. Παρά τη ζηλευτή δράση του Σωτήρη Καρβουνοχωρίτη ή Καρναχωρίτη σ΄ όλη τη ζωή του, η ανεκδιήγητη Επιτροπή Εκδουλεύσεων αντί να τον ανταμείψει με το βαθμό τουλάχιστον του λοχαγού, αυτή ασυγκίνητη δεν τον βαθμολόγησε.

 ΚΟΤΡΟΤΖΟΣ Κωνσταντίνος, από Γαβρολίμνη, μετοικίσας στη Μπουρλέσα Μακρυνείας. Μόλις η σάλπιγγα της ελευθερίας κάλεσε τους Έλληνες στο μεγάλο αγώνα, ο Κώστας Κοτρότζος, επικεφαλής επτά στρατιωτών, ακολούθησε τον οπλαρχηγό Χρυσοσπάθη Κουμανιώτη και μαζί παραβρέθηκε στην πολιορκία των Παλαιών Πατρών και σε διαφόρους ακροβολισμούς γύρω από την πόλη και αλλαχού. Το 1822, υπό τον οπλαρχηγό Δημήτρη Μακρή, παραβρέθηκε στην πολιορκία της Ναυπάκτου, σε μια μάχη στο χωριό Βελβίνα και σε άλλη μία στο Αντίρριο. Ακόμα, παραβρέθηκε στο Μεσολόγγι κατά την άμυνά του εναντίον του Ομέρ πασά Βρυώνη, πάντα επικεφαλής των επτά στρατιωτών του. Το 1823, υπό τον Θύμιο Ξύδη και με εννέα άνδρες, παραβρέθηκε στη μάχη του Προφήτη Ηλία κοντά στο Αίγιο κι αργότερα, υπό τον ίδιο οπλαρχηγό, στη μάχη Κρεμμυδίου Νεοκάστρου της Πελοποννήσου, όπου και πληγώθηκε στον αριστερό μηρό και στην οσφύ του. Το 1825 με 1827, πολέμησε υπό τον Χρύσανθο Σισίνη με 13 στρατιώτες υπό τις οδηγίες του στις μάχες της Γαστούνης, της Ανδραβίδας, του Πύργου και πέριξ αυτού κατά του ιππικού του Ιμπραήμ, αλλά και στις μάχες των Αθηνών. Το 1827, υπό τον Χρήστο Φωτομάρα, αρχηγούντος του Κολοκοτρώνη, παραβρέθηκε σε …….(δυσανάγνωστη λέξη), έχοντας υπό τις οδηγίες του 18 άνδρες. Το 1828 κατατάχτηκε στην πρώτη Χιλιαρχία του Κίτσου Τζαβέλα και με το βαθμό του Εικοσιπεντάρχου (ανθυπολοχαγού) πήρε μέρος στη μάχη της Λομποτινάς κατά του Αχμέτ Πρεβίστα και στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου. Στη συνέχεια, σαν ταξιαρχικός απόμαχος, υπηρέτησε υπό τον Κίτσο Τζαβέλα. Σ΄ όλο το διάστημα του αγώνα εθεωρείτο αξιωματικός. Η Επιτροπή όμως, από την κακομοιριά της, τον κατέταξε στους Υπαξιωματικούς Πρώτης Τάξης.

***Σημείωση: Στους καταλόγους των αγωνιστών συναντάται και δεύτερο άτομο με τα ίδια στοιχεία (Κοτρότζος Κωσταντής) και τόπο καταγωγής Ναύπακτο. Όμως από τα αναφερόμενα στον φάκελό του συμπεραίνει κανείς ότι πρέπει να είναι το αυτό πρόσωπο με τον Κοτρότζο Κώστα από τη Γαβρολίμνη. Αναφέρονται μεταξύ άλλων στο φάκελό του. Πολέμησε το 1821 για την ανάσταση του γένους. Με την από 7 Δεκεμβρίου 1829 επιστολή του, προς τον πληρεξούσιο τοποτηρητή, παραπονείται… <<επειδή ο αγώνας μου είναι μεγάλος και ο βαθμός μου έμεινε τόσος….>>. Του προσθέτει (στην επιστολή προς τον τοποτηρητή) ότι ο αδελφός του <<εθυσιάσθη με το βιος του και με το κεφάλι του μέσα εις το Μεσολόγγι κι άφησε δυο ανήλικα κορίτσια και περπατούν γυμνά, τετραχειλισμένα μέσα εις τους δρόμους. Δια αυτό παρακαλώ θερμώς την υμετέραν εξοχότητα, να μην το καταδεχθήτε να ζητολογούν εις τον δρόμον, επειδή εθυσίασαν γονείς κι όλο το τίποτέ τους. Αυτό εγκρίνετε να διατάξητε να τους δίδεται καθημερινώς οι μερίδες τους, καθώς δίδονται και εις τους λοιπούς παρομοίους. Αντέχουν την γύμνωσιν, της πείνας όμως να μην λιμοκτονούν. Όθεν η χάρη σας κι η ευσπλαχνία σας είναι πέλαγος κι ας βοηθήσει εκείνος όπου θέλει εγκρίνει. Τούτο παρακαλώ και μένω με σέβας βαθύτατο>>.

Παρατήρηση: Μέσα από την επιστολή του αγωνιστή διαπιστώνουμε ότι είχε αδελφό και μάλιστα σκοτώθηκε εντός των τειχών του Μεσολογγίου αφήνοντας δύο ορφανά κορίτσια. Άλλος ένας Γαβρολιμνιώτης έπεσε για την πατρίδα, δηλαδή.

 Παρακάτω στους καταλόγους που αναφέρει ο Γεώργιος Τσατσάνης στο βιβλίο του <<Δυτικορουμελιώτες αγωνιστές του 1821>> καταγράφεται και το εξής:

 ΚΟΤΡΟΤΖΟΥ Κώστα, η γυναίκα και η αδελφή της αιχμαλωτισθείσες στο Μεσολόγγι, απελευθερώθηκαν <<μέσω των συνεισφορών>>. (Κατά πάσα πιθανότητα είναι οι δύο παρακάτω αναφερόμενες στους καταλόγους του Τσατσάνη)

 ΚΑΒΡΟΛΙΜΝΙΩΤΗ Βασίλω του Κωνσταντή. Αιχμαλωτισθείσα κατά την ηρωική έξοδο της φρουράς του Μεσολογγίου στις 10-12 Απριλίου του 1826 και απελευθερώθηκε <<μέσω των συνεισφορών>>. Από την Κυβέρνηση Καποδίστρια ζητάει να της εξασφαλίσει το ψωμί για να μην πεθάνει από την πείνα.

 ΚΑΒΡΟΛΙΜΝΙΩΤΙΣΣΑ Κωνσταντίνα. Κατά την έξοδο της φρουράς του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826, έπεσε αιχμάλωτη στα χέρια του εχθρού και απελευθερώθηκε <<μέσω των συνεισφορών>>.

 ΚΟΥΓΙΑΣ Κωνσταντίνος, από Γαβρολίμνη Ναυπακτίας. Α.Μ:7.597. Έλαβε μέρος στον Αγώνα του 1821, υπό τις οδηγίες διαφόρων οπλαρχηγών. Από το 1821 ως το 1824 ως Μπουλουκτσής (αξιωματικός) του Σκαλτσοδήμου πολέμησε στην πρώτη πολιορκία της Ναυπάκτου, στην πολιορκία του Αντιρρίου, στη μάχη του Καρπενησίου και της Καλιακούδας κατά του Μουσταφά πασά Σκόνδρα και στη μάχη της Άμπλιανης, των Σαλώνων κατά του Δερβίς πασά. Το 1825 με 1826, πολέμησε υπό τον Κίτσο Τζαβέλα στο Μεσολόγγι για την ενίσχυση της φρουράς και επολιορκήθη ως την ηρωική έξοδο της φρουράς στις 12 Απριλίου του 1826. Διασωθείς κατά την έξοδο, πολέμησε στην Αθήνα το 1827, παραβρεθείς στη φονικότατη μάχη του Σένιου κοντά στην Ακρόπολη. Το 1828 κατατάχτηκε στην Χιλιαρχία του Κίτσου Τζαβέλα και μ ΄αυτή πολέμησε στη μάχη της Λομποτινάς κατά του Χουσεΐν πασά και του Ασλάμπεη και στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου, μέχρι την πτώση του φρουρίου της.

 ΛΥΚΟΠΚΑΠΗΣ Παναγιώτης, από την Καλαβρούζα Ναυπακτίας. Α.Μ:9.283, Ν.Μ:3.304. Υπό τις οδηγίες του Κώστα Χορμόβα, πήρε μέρος στην πρώτη πολιορκία της Ναυπάκτου τον Ιούνιο του 1821 και στην πολιορκία του Αντιρρίου. Το 1822 με αρχηγό τον Μωραΐτη πρωτοκαπετάνιο Θόδωρο Κολοκοτρώνη, πολέμησε στους Μύλους, στα Δερβενάκια και στο Αγιονόρι κατά του Μαχμούτ πασά Δράμαλη. Το 1822, πολέμησε υπό τον Μάρκο Μπότσαρη στου Πέτα, στην Άρτα και το Μακρυνόρος κατά του Ισμαήλ πασά Πλιάσα και στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Ομέρ πασά Βρυώνη. Το 1823, εξακολούθησε να μάχεται υπό τον Μάρκο Μπότσαρη και στη μοιραία μάχη του Καρπενησίου κατά του Μουσταφά πασά Σκόνδρα, όπου ο Μάρκος Μπότσαρης σκοτώθηκε μαχόμενος ηρωικά. Το 1824, πέρασε στις διαταγές του Κίτσου Τζαβέλα και μαζί του πολέμησε στο Κρεμμύδι της Πελοποννήσου κατά των Αράβων του Ιμπραήμ. Το 1826 με 1827, υπό τον Γιαννούση Πανωμάρα και αρχηγό τον Κίτσο Τζαβέλα, πήρε μέρος στις μάχες της Αράχωβας Λειβαδιάς κατά του Μουστάμπεη και του Διστόμου κατά του Ομέρ πασά Καρύστου. Πολέμησε ακόμα στην Αττική, στο Κερατσίνι του Πειραιά, σε μάχες των Αθηνών και στη φονικότατη μάχη του Σένιου κοντά στην Ακρόπολη. Το 1828, κατατάχτηκε στη Χιλιαρχία του Κίτσου Τζαβέλα και μ΄ αυτή πήρε μέρος στην περίφημη μάχη της Λομποτινάς κατά του Αχμέτ Πρεβίστα, στις μάχες της Τέρνοβας και στα Καγγέλια Καρπενησίου κατά του Χουσεΐν πασά και Ασλάμπεη και στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου μέχρι την πτώση του φρουρίου της. Το 1829, κατατάχτηκε στο 20ο Ελαφρό Τάγμα του Γιώργου Καραμπίνη, στο οποίο υπηρέτησε ως το 1833, που τα Ελαφρά Τάγματα διαλύθηκαν. Η Επιτροπή Εκδουλεύσεων τον κατέταξε στη Δεύτερη Τάξη των Υπαξιωματικών.

 ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Κωνσταντίνος, από την Καλαβρούζα Ναυπακτίας Α.Μ:4.565 ΚΑΙ 2.372. (Ο Τσατσάνης αναφέρει ότι εγκαταστάθηκε στην Γαβρολίμνη. Δεν είναι έτσι όμως. Ο Χριστόπουλος παρέμεινε στην Καλαβρούζα και από αυτόν προέρχονται οι Μπουζαίοι της Καλαβρούζας -Περισσότερα στο βιβλίο μου << Τα Ριζοκλώναρα ενός Γένους - 250 χρόνια Πορεία στην Ιστορία - Καλαβρούζα – Καλαβρουζιώτες 1771-2021>>, που θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Σμίλη τον Μάη του 2021 (βρίσκεται στο στάδιο εκτύπωσης). Υπό τις οδηγίες του αρχηγού Καραϊσκάκη, πήρε μέρος στον αγώνα απελευθερώσεως από τους Οθωμανούς. Μαζί του παραβρέθηκε στη μάχη έξω από το πολιορκημένο Μεσολόγγι το 1825 κατά των δυνάμεων του Κιουταχή. Το 1827, όντας υπό τις οδηγίες του οπλαρχηγού Θανάση Κουτσονίκα ή Νάση Νίκα και αρχηγούς τον Καραϊσκάκη και Νότη Μπότσαρη, πήρε μέρος στην πασίγνωστη μάχη της Αράχωβας Λειβαδιάς κατά του Μουστάμπεη, στη μάχη του Διστόμου κατά του Ομέρ πασά Καρύστου και στη μάχη Κερατσινίου Αττικής κατά του Κιουταχή (θρυλείται ακόμη και στις μέρες μας μέσα από τις διηγήσεις των γεροντότερων Καλαβρουζιωτών ότι σώθηκε χώνοντας ολόκληρο το σώμα του μέσα στην άμμο). Με τον Χρήστο Φωτομάρα και αρχηγούς τον Κολιόπουλο και Πλαπούτα, παραβρέθηκε στη μάχη της Καυκαριάς εναντίον των Αράβων του Ιμπραήμ. Όταν το 1828 οργανώθηκαν οι Χιλιαρχίες από τον Καποδίστρια, κατατάχτηκε στη Χιλιαρχία του Νάκου Πανουργιά, στην Πεντακοσιαρχία του Γιάννη Μαμούρη και ειδικότερα στην Εκατονταρχία του Παπακώστα Τζαμάλα και μαζί του παραβρέθηκε στη μάχη της Πέτρας Λειβαδιάς αρχηγούντος του Δημητρίου Υψηλάντη. Το 1829, κατατάχτηκε στο Τάγμα του Γιάννη Μαμούρη, στο οποίο υπηρέτησε ως το 1832.

 ΣΚΟΥΠΙΤΣΑΣ Ανδρέας, από Γαβρολίμνη Ναυπακτίας. Πήρε μέρος στην επανάσταση για την απελευθέρωση της Πατρίδας από τους αγαρηνούς, κατά τη διάρκεια της οποίας διετέλεσε και Γραμματικός του Κίτσου Τζαβέλα. Πρόσφερε τις στρατιωτικές του υπηρεσίες και μετά την επανάσταση του 1821. Πέθανε στον Έπαχτο, όπου ζούσε σαν ερημίτης το 1893.

 ΦΥΣΕΚΗΣ ή ΦΟΥΣΕΚΗΣ Γιάννης, από Γαβρολίμνη Ναυπακτίας. Α.Μ:4.270 ΚΑΙ 2.185. Γεννήθηκε το 1800. Από το 1822 και υπό τις οδηγίες του Δήμου Τσέλιου, παραβρέθηκε στην πολιορκία της Ναυπάκτου και στη Σκάλα του Μαυροματιού κατά των Τούρκων που απεστάλησαν από τον Ρεσίτ πασά προς βοήθεια των αποκλεισμένων στο φρούριο της Ναυπάκτου Τούρκων. Το 1823 με 1825, πολέμησε υπό τον Δημήτρη Μακρή στη Σκάλα του Αιτωλικού κατά του Μουσταφά πασά Σκόνδρα. Το 1825 με 1826, παραβρέθηκε στην άμυνα του Μεσολογγίου μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλα, η Διοίκηση όμως της φρουράς τον διόρισε στην υπεράσπιση του Προμαχώνα της Λουνέτας, υπό τις διαταγές του Γιώργου Κίτσου- Πλεσοβίτσα. Στην πολιορκημένη πολιτεία έμεινε ως την έξοδο της φρουράς, τον Απρίλιο του 1826, κατά την οποία διασώθηκε. Στη συνέχεια, με αρχηγό τον Δημήτρη Μακρή, πολέμησε στην Αράχωβα Λειβαδιάς κατά του Μουστάμπεη και στη μάχη του Διστόμου. Το 1828 προς το 1829, παραβρέθηκε με τον Πάνπο Αλεξίου – Βενέτικο στην τελευταία πολιορκία της Ναυπάκτου ως την πτώση του φρουρίου της. Ύστερα, αποσύρθηκε στο σπίτι του και έζησε έντιμο βίο.

 ΦΥΣΕΚΗΣ ή ΦΟΥΣΕΚΗΣ Κωνσταντίνος, από Γαβρολίμνη Ναυπακτίας. Α.Μ:4.281 και 2.193. Γεννήθηκε το 1805. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821 και παραβρέθηκε στις ίδιες μάχες με τον Γιάννη Φουσέκη (τα πιστοποιητικά τους είναι πανομοιότυπα) ήτοι στην πολιορκία της Ναυπάκτου, στη Σκάλα του Μαυροματιού, στη Σκάλα Αιτωλικού, στην άμυνα του Μεσολογγίου το 1825 με 1826, στον Προμαχώνα <<Λουνέτα>>, στην Αράχωβα Λειβαδιάς κατά του Μουστάμπεη, στο Δίστομο κατά του Ομέρ πασά Καρύστου και στη Ναύπακτο το 1829 υπό τον Πάνο Βενέτικο. Προφανώς πρόκειται για αδέλφια. Από τον Κων/νο κατάγεται η μητέρα της μάνας μου και γιαγιά μου, Βασιλική Σπυρ. Φουσέκη.

 ΣΑΛΟΥΡΟΣ Κωνσταντίνος, από τον Μπεζαϊδέ Ναυπακτίας. Α,Μ:11.244, Ν.Μ:3.806. Γεννήθηκε το 1798. Υπό τον Δημήτρη Μακρή και με 20 έως 30 άνδρες υπό τις οδηγίες του, πολέμησε στο Βραχώρι, στο Ζαπάντι, το Μακρυνόρος, στου Πέτα, την Πλάκα, τη Βόνιτσα, το Κομπότι, το Μαχαλά Ξηρομέρου, τη Λεπενού, στις πολιορκίες του Μεσολογγίου, το Αιτωλικό, το Καστέλι, τη Ναύπακτο, το Λιδορίκι, τον Πλάτανο, τη Λομποτινά, τα Σάλωνα, το Ζεμενό, την Αράχωβα. Παντού κατεφρόνει τον θάνατο. Αγωνίστηκε με καρτερία ως το 1829. Το 1828, υπηρέτησε υπό τον Δημήτριο Μακρή με το βαθμό του Εικοσιπένταρχου (ανθυπολοχαγού). Πέθανε το 1850. Παρά την πλούσια δράση του ακόμα και ως αξιωματικός, η Επιτροπή αδικώντας το λαμπρό αγωνιστή, τον κατέταξε στους Υπαξιωματικούς Πρώτης Τάξεως.

 ΣΑΛΟΥΡΟΣ Χρήστος, αδελφός του Κώστα. Πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821 και με τον αδελφό του μαζί παραβρέθηκε σε διάφορες μάχες. Σκοτώθηκε στην πασίγνωστη μάχη της Μεγάλης Λομποτινάς τον Οκτώβριο του 1828, μαχόμενος κατά των τουρκαλβανών του Αχμέτ Πρεβίτσα.

 ΠΡΕΝΤΖΑΣ Γεώργιος, από τον Μπεζαϊδέ Ναυπακτίας. Α.Μ:11.110. Γεννήθηκε το 1794. Υπό τις οδηγίες του Δημήτρη Μακρή – Ζυγιώτη και από την αρχή του Ιερού Αγώνα παραβρέθηκε στην πολιορκία του Αγρινίου κατά των εντοπίων Τούρκων, στο Ζαπάντι, στις μάχες της Λεπενούς, του Μαχαλά Ξηρομέρου, στο Κομπότι, το Μακρυνόρος, την Πλάκα, το Πέτα, τη Βόνιτσα, τις τρεις πολιορκίες του Μεσολογγίου και Αιτωλικού, τις μάχες του Κρυονερίου, της Ναυπάκτου, του Λιδωρικίου, του Πλατάνου, της Λομποτινάς, των Σαλώνων, της Αράχωβας Λειβαδιάς κλπ. Πάντα περιφρονούσε το θάνατο. Παρά την τόσο ζηλευτή πολεμική του δράση, η Επιτροπή τον άφησε αβαθμολόγητο.

 ΠΡΕΝ(Τ)ΖΑΣ Μήτρος, από το Βενέτικο (μάλλον Μπεζαϊδέ όμως) Ναυπακτίας. Κατά τον Μεγάλο Αγώνα, ακολούθησε τον οπλαρχηγό Πάνο Αλεξίου – Βενέτικο και μαζί παραβρέθηκε στην τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου, όπου και διακρίθηκε. (Πολύ πιθανόν να ήταν αδέλφια με τον Γεώργιο που αναφέρεται παραπάνω).

 Στους καταλόγους του τρίτομου έργου του Γεώργιου Τσατσάνη, καθώς και σε όσα αναφέρουν στα πρόσφατα βιβλία τους οι: Χαράλαμπος Δ. Χαραλαμπόπουλος (Η Ναυπακτία- Κράβαρα και Βενέτικο- στον Αγώνα του 1821) και Ντίνος Μακρυγιάννης (ΕΙΚΟΣΙΕΝΙΚΑ), υπάρχει και κάποιος ΔΕΛΗΜΑΚΟΣ Κώστας, από Βενέτικο Ναυπακτίας, ο οποίος στον Ιερό Αγώνα του 1821 ακολούθησε τον οπλαρχηγό Πάνο Αλεξίου- Βενέτικο και διακρίθηκε στην δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Με αρκετά ερωτηματικά εκφράζω την άποψη και τον προβληματισμό (όπως και οι παραπάνω εκλεκτοί ιστοριοδίφες) μήπως πρόκειται για κάποιον ΔΕΛΗΜΑΡΗ; Ίσως ναι, ίσως και όχι.

 Όπως ανέφερα και παραπάνω, σίγουρα οι αγωνιστές δεν εξαντλούνται στους αναφερόμενους και ελπίζω κάποιος στο μέλλον να ανασκαλέψει τα Αρχεία του Ιερού Αγώνα και να φέρει στο φως περισσότερα για τη δράση όσων κατάγονται από τα χωριά της Χάλκειας. Θέλω τελειώνοντας να ευχαριστήσω το προσωπικό της Δημόσιας Παπαχαραλαμπείου Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου και τον Διευθυντή αυτής, Γιάννη Χαλάτση, για την άμεση ανταπόκριση και βοήθεια στην έρευνά μου.

Θανάσης Κων. Καλαβρουζιώτης

Βιβλιογραφία:

1. Γεωργίου Μ. Τσατσάνη «Δυτικορουμελιώτες αγωνιστές του 1821>> Αθήνα 2005

2. Ντίνου Ν. Μακρυγιάννη <<Εικοσιενικά>> Εταιρεία Ναυπακτιακών Μελετών Αθήνα 2021

3. Χαράλαμπου Δ. Χαραλαμπόπουλου <<Η Ναυπακτία (Κράβαρα και Βενέτικο) στον Αγώνα του 1821>>Εταιρεία Ναυπακτιακών Μελετών Αθήνα 2021

4. Χαράλαμπου Δ. Χαραλαμπόπουλου <<Οι Αιτωλοακαρνάνες το 1821>> Αθήνα 2002