Το βιβλίο του Δημήτρη Τσιάμαλου που εκδόθηκε πρόσφατα (εκδόσεις Παπαζήση) με πρόλογο του Καθηγητή Βασίλη Φίλια και κυκλοφορεί πανελλαδικά με τον τίτλο ‘'Οι Αρματολοί της Ρούμελης'' συμβάλλει αναμφίβολα στην εξέλιξη της ελληνικής ιστοριογραφίας. Πρόκειται για μια μελέτη επιστημονική που πραγματεύεται το φαινόμενο του αρματολισμού στην περιοχή της Ρούμελης. Ο συγγραφέας ύστερα από μακρόχρονη έρευνα και μελέτη πλήθους αδημοσίευτων εγγράφων και αρχειακού υλικού εξετάζει τον προεπαναστατικό και επαναστατικό αρματολισμό στη βάση κοινωνικο-πολιτικών αιτιατών σχέσεων.Μέσα από αυτό το πρίσμα ο Δημήτρης Τσιάμαλος επιχειρεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει τον αρματολικό ανταγωνισμό, τις συγκρούσεις και τους μηχανισμούς συγκρότησης του αρματολικού συστήματος στη διαχρονία του με τα συγγενικά και αρματολικά δίκτυα στο χώρο της Ρούμελης.
Η μελέτη αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο επιχειρεί ο συγγραφέας να καταδείξει τη μορφοδομική εικόνα της αρματολικής κοινωνίας χρησιμοποιώντας στον παραδειγματικό άξονα στοιχεία από τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς και τη δράση τους, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να αποσαφηνίσει τη λογική των αρματολικών και συγγενικών δικτύων στην περιοχή της Ρούμελης παρακολουθώντας το φαινόμενο του αρματολισμού σε κρίσιμες στιγμές και καμπές του, όπως ήταν η προεπαναστατική περίοδος του Αλή πασά και η περίοδος του Μαυροκορδάτου κατά την Επανάσταση. Στο τέλος του πρώτου μέρους ο Δημήτρης Τσιάμαλος συνθέτει δύο πολυσέλιδους πίνακες. Ο πρώτος αφορά στα αρματολικά-συγγενικά δίκτυα της Ρούμελης και ο δεύτερος αφορά στα αρματολίκια και στους αρματολούς της Ρούμελης. Και οι δύο πίνακες συνοδεύονται από αναλύσεις δεδομένων, ενώ ο δεύτερος πίνακας δίδει με χρονολογική σειρά τα ονόματα των αρματολών ανά αρματολική περιφέρεια, καθώς και πληροφορίες για τους αρματολούς και τα αρματολίκια.
Στο δεύτερο μέρος της μελέτης του ο συγγραφέας εξετάζει τον τρόπο οργάνωσης των Ρουμελιωτών ενόπλων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν καθοριστικές προκλήσεις, που αφορούσαν στο πολιτικό μέλλον της περιοχής τους. Τα καπάκια, το Ζαπάντι και η διεισδυτικότητα της Φιλικής Εταιρείας προεπαναστατικά στο χώρο της Ρούμελης είναι μερικά από τα ζητήματα που μπαίνουν στο στόχαστρο της έρευνας του συγγραφέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά δίνονται τεκμηριωμένες απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα, που σχετίζονται με τη διεισδυτικότητα της Φιλικής Εταιρείας στο χώρο της Δυτικής Ελλάδας, τη μυητική διαβάθμιση των περιοχών του συγκεκριμένου χώρου, τα κέντρα μύησης στη Φιλική Εταιρεία, την κοινωνική διαστρωμάτωση των μυημένων και τη διαμόρφωση εν γένει του γεωγραφικού και ταξικού χάρτη της Φιλικής Εταιρείας στη Ρούμελη. Επίσης για πρώτη φορά παρουσιάζεται πολυσέλιδος ονομαστικός κατάλογος Φιλικών της Ρούμελης με αποτέλεσμα αφενός να γίνεται σαφές το αριθμητικό μέγεθος των μυημένων κατοίκων της Ρούμελης στη Φιλική Εταιρεία και αφετέρου να γίνεται εμφανής η γεωγραφική και κοινωνική διαστρωμάτωση. Ο εν λόγω κατάλογος διανθίζεται με πληροφοριακό υλικό σχετικό με τον τόπο καταγωγής του μυημένου, το επάγγελμα, το χρόνο και τον τόπο μύησης, το όνομα του μυητή και με διάφορα άλλα στοιχεία βιογραφικού περιεχομένου του μυημένου.
Το βιβλίο του Δημήτρη Τσιάμαλου ‘'Οι Αρματολοί της Ρούμελης'' (που ουσιαστικά είναι η Διδακτορική του Διατριβή με την προσθήκη τριών ενοτήτων, ενός ένθετου φωτογραφιών, ενός ευρετηρίου κύριων ονομάτων και γενικών συμπερασμάτων) δεν απευθύνεται μόνο σε ένα εξειδικευμένο κοινό, αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν καλύτερα τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία μέσα από τις πηγές. Απευθύνεται πρωτίστως στους Ρουμελιώτες, αφού στις 500 περίπου σελίδες του αναλύονται και ερμηνεύονται πρακτικές και συμπεριφορές των προγόνων τους. Ο Γεωργάκης Νικολού Βαρνακιώτης, ο Γιαννάκης Ράγκος, ο Θοδωράκης Γρίβας, ο Δημήτριος Μακρής, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος, ο Γιαννάκης Γιολδάσης, ο Ανδρέας Ίσκος, ο Νικολός Στορνάρης, ο Ανδρέας Γριβογιώργος, ο Γιαννάκης Κοντογιάννης, ο Δημήτρης Καραϊσκος, ο Γεώργιος Βαλτινός, ο Κομνάς Τράκας, ο Γιάννης Μπουκουβάλας, ο Μήτρος Σκυλοδήμος είναι μερικοί από τους Αρματολούς που εξετάζονται στην παρούσα μελέτη με βάση τα έγγραφα της εποχής.
Μεγάλο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει στο εν λόγω βιβλίο και η διαμάχη του Γιαννάκη Ράγκου με το Γεώργιο Καραϊσκάκη για το αρματολίκι των Αγράφων. Ο συγγραφέας στην πέμπτη ενότητα του τρίτου κεφαλαίου αναλύει διεξοδικά και φωτίζει επιστημονικά το παραπάνω θέμα που δεν είχε μέχρι τώρα επαρκώς μελετηθεί από την ελληνική ιστοριογραφία. Έτσι χρησιμοποιώντας ένα πλήθος εγγράφων -που για πρώτη φορά έρχονται στο φως της δημοσιότητας- προσπαθεί να ανιχνεύσει τους λόγους της μεγαλύτερης αρματολικής σύγκρουσης στο χώρο της Ρούμελης, καθώς στη διεκδίκηση του συγκεκριμένου αρματολικιού από τους δυο οπλαρχηγούς θα εμπλακούν με τη μία ή την άλλη πλευρά των διεκδικητών όχι μόνο οι αντίπαλοι και οι φίλα προσκείμενοι Αρματολοί της Δυτικής Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής των Αγράφων, αλλά ο Μαυροκορδάτος με τη Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, ο Κουντουριώτης με την Κεντρική Διοίκηση στην Πελοπόννησο και ο τουρκικός παράγοντας.
